Jak przeprowadzić konsultacje społeczne?

Konsultacje społeczne i szerzej rozumiana partycypacja społeczna w odniesieniu do architektury krajobrazu to włączanie nieprofesjonalistów w proces tworzenia i realizacji przedsięwzięć przestrzennych. Odpowiednio wcześnie wdrożona stanowi niezastąpiony element procesu projektowego, dzięki któremu mieszkańcy dostają możliwość realnego wpływu na podejmowane decyzje projektowe. Mieszkańcy miast coraz częściej bacznie przyglądają się swojemu otoczeniu i chcą mieć wpływ na zachodzące w nim zmiany. Powstaje coraz więcej ruchów społecznych angażujących mieszkańców do czynnego udziału w kształtowaniu przestrzeni miejskiej. Brak konsultacji nowej inwestycji, nawet jeśli dotyczy ona pozytywnej zmiany np. założenia nowego parku, może budzić w mieszkańcach niepokój. Mieszkańcy mogą obawiać się, że wprowadzane zmiany nie będą spełniały ich potrzeb, a ich ulubiona przestrzeń zmieni się w sposób przez nich nie kontrolowany. Taka sytuacja może doprowadzić do protestów a nawet zatrzymania prac nad projektem.
Partycypacja społeczne jest także nieoceniona w przypadku projektów kontrowersyjnych, do których mieszkańcy od początku nastawieni są negatywnie. Odpowiednio przeprowadzone rozmowy mogą poprawić opinię mieszkańców. Należy jednak pamiętać, że nie zawsze jesteśmy w stanie osiągnąć porozumienie i spełnić oczekiwania wszystkich grup społecznych biorących udział w konsultacjach.

Uczestnicy konsultacji i ich cele

Mieszkańcy, bywalcy.
Osoby użytkujące teren zainteresowane są głównie polepszeniem jakości przestrzeni, w której spędzają czas. To oni, po realizacji projektu będą wciąż jej głównymi odbiorcami. Są z nim związani emocjonalnie i sentymentalnie i dlatego często mogą obawiać się wprowadzania zmian – posiadają cenne informacje na temat sposobu użytkowania i problemów danego terenu.
Władze publiczne i projektanci
Dążą do realizacji inwestycji biorąc za główny cel dobro publiczne i uznanie mieszkańców. Zarówno władze jak i projektanci muszą przestrzegać konkretnych procedur administracyjnych i budżetu przeznaczonego dla danej inwestycji. Ich działania mogą być więc ograniczane np. poprzez nie otrzymanie odpowiednich uzgodnień i pozytywnych opinii od poszczególnych jednostek. Z tych względów zobowiązani są stosować rozwiązania kompromisowe uwzględniające uwagi mieszkańców, inwestorów i ograniczenia prawne.
Właściciele nieruchomości / inwestorzy.
Ich głównym celem jest swobodne dysponowanie swoimi terenami oraz zysk finansowy. Właściciele nieruchomości i inwestorzy będą zainteresowani realizowanymi przy ich działkach inwestycjami, które mogą mieć wpływ na teren, którym dysponują. Na przykład jeżeli w najbliższym otoczeniu ich działek powstanie park, wartość ich nieruchomości wzrośnie. Jeśli natomiast zaraz przy ich nieruchomości planowana będzie plac zabaw czy droga, z którymi związany jest większy hałas, mogą próbować zatrzymać planowaną inwestycję.Konsultacje społeczne są szczególnie ważne dla projektantów. Dzięki rozmowom z mieszkańcami dowiadują się nie tylko o problemach terenu, ale także o jego zaletach, miejscach szczególnych dla użytkowników. Może być to informacja o ulubionym miejscu seniorów, rodziców, rowerzystów. Mieszkańcy znają także często wiele lokalnych historii miejsca, których nie da się odnaleźć w żadnych książkach ani wyczytać z ukształtowania terenu a mogą się okazać nieocenione w trakcie projektowania.

Konsultacje społeczne – zasady

Aby konsultacje społeczne spełniły swoją rolę należy przestrzegać kilku ogólnych zasad – tzw. 7 zasad konsultacji społecznych.

POWSZECHNOŚĆ
Konsultacje muszą być dostępne dla każdego, kto będzie chciał wziąć w nich udział i wyrazić swoje poglądy – informacja o konsultacjach powinna być łatwa do znalezienia.
Często zdarza się, że dany temat przyciąga konkretną grupę społeczną np. budowa placu zabaw przyciągnie większą ilość rodziców. Nie oznacza to jednak, że inne osoby nie mogą wziąć w niej udziału – wręcz przeciwnie.
DOBRA WIARA
W trakcie konsultacji nie jesteśmy przeciwnymi grupami, które na siłę i nie zważając na formę wyrazu chcą pokazać swoją rację. Dążymy do porozumienia i zrozumienia każdej ze stron dialogu.
PRZEJRZYSTOŚĆ
Zarówno główny cel, reguły, przebieg i wynik konsultacji muszą być jawne dla wszystkich uczestników konsultacji. Jeśli chcemy dojść do porozumienia, także każda ze stron powinna przedstawić swój cel i swoje poglądy na omawiany temat.
PRZEWIDYWALNOŚĆ
Konsultacje powinny być zaplanowane i przeprowadzone według określonych reguł już na początku procesu projektowego. Przeprowadzanie konsultacji musi się odbyć na etapie, na którym istnieje możliwość wprowadzania zmian do projektów. Przeprowadzenie konsultacji kiedy zmiany nie są już możliwe jest jawnym nieszanowaniem opinii społecznej oraz może wzmagać negatywny odbiór planowanej inwestycji.
RESPONSYWNOŚĆ
Każda osoba, która zgłosi swoje uwagi i opinie ma obowiązek uzyskania merytorycznej odpowiedzi. Brak odpowiedzi zostanie zrozumiany jako ignorowanie potrzeb społeczeństwa i przeprowadzanie pozornej rozmowy, która nie ma na celu wypracowania porozumienia.
POSZANOWANIE INTERESU OGÓLNEGO
Ostateczne podejmowane decyzje powinny być zgodne z dobrem ogólnym i interesem publicznym.
KOORDYNACJA
Konsultacje powinny być zorganizowane i przeprowadzone przez odpowiednie osoby, posiadające odpowiednią wiedzę i doświadczenie w prowadzeniu konsultacji.

Narzędzia komunikacyjne

Spotkania ze specjalistami
Ilość i charakter spotkań zależna jest od każdego tematu i problemów danego terenu. Mogą być to spotkania z przyrodnikami, ornitologami, przedstawicielami różnych jednostek miejskich, konserwatorami zabytków.
Warsztaty projektowe
Warsztaty projektowe stanowią jedno z najlepszych narzędzi podczas rozmów na temat planowanych inwestycji dotyczących architektury krajobrazu. Warsztaty projektowane mogą być organizowane zarówno dla dorosłych jak i dzieci, które także są ważnymi odbiorcami projektów. W trakcie warsztatów uczestnicy pracują na przygotowanych, uproszczonych mapach na których dobrze jest zaznaczyć charakterystyczne miejsca np. budynki, elementy krajobrazu itd. W trakcie warsztatów można wykorzystywać także karty z inspiracjami pokazujące możliwe rozwiązania stosowane na świecie lub w Polsce, materiały, kolorystykę i proponowane formy poszczególnych elementów. Dzięki takim zabiegom jesteśmy w stanie szybko ustalić czy dany teren powinien posiadać więcej elementów i materiałów naturalnych czy materiały nowoczesne o odważnej kolorystyce.
Gra terenowa
Gra terenowa może być bardzo dobrym pomysłem na zapoznanie się z miejscem, szczególnie jeśli wśród uczestników warsztatów znajdują się osoby, które nie znają bardzo dobrze terenu. Dzięki temu są w stanie go szybko poznać. Alternatywą do gry terenowej może być spacer edukacyjny przeprowadzony przez specjalistów lub znawców terenu.